Over lichtende nachtwolken

Lichtende nachtwolken zichtbaar in de zwakke schemeringsboog die de gehele nacht in de zomermaanden in Nederland te zien is. Merk op dat de gewone hoge cirrusbewolking donker tegen de lichtende nachtwolken afsteekt.

Lichtende nachtwolken hebben hun naam te danken aan hun uiterlijk. De wolken hangen zeer hoog, rond de 82 km (nabij de mesopauze), terwijl gewone hoge bewolking hooguit 10 tot 12 km hoog komt. De lichtende nachtwolken worden nog beschenen door de zon terwijl deze al zo diep onder de horizon kan staan dat een diepe schemering is ingevallen.

Lichtende nachtwolken komen alleen voor in de zomermaanden Mei, Juni, Juli en Augustus, waarbij medio tot eind Juni de meest ideale tijd is. In deze maanden is het merkwaardig genoeg juist het koudst in de mesopauze, zodat het weinige vocht dat zich daar bevindt op stofdeeltjes kan sublimeren. Waar deze vrieskernen vandaan komen weet men niet zeker. Sommigen denken dat het meteorietstof is (de aarde wordt continu gebombardeerd door micrometeorieten die zo licht zijn dat ze neerdwarrelen). Het stof kan ook door de uitstoot van industrie veroorzaakt worden.

Waarnemen van lichtende nachtwolken

Lichtende nachtwolken komen alleen rond de poolcirkel voor, en zijn daarom alleen tussen breedtegraden van ca. 50° tot 60° noord (of zuid) te zien. Verder naar de evenaar toe komen de wolken meestal niet, en verder naar de polen toe is het nog zo licht 's zomers dat de wolken niet te zien zijn. De wolken zijn namelijk zo ijl dat ze overdag met geen mogelijkheid te zien zijn.

De zichtbaarheid van lichtende nachtwolken hangt dus van een aantal factoren af. Ten eerste moet het natuurlijk helder zijn; ten tweede mag de zon niet te diep onder de horizon staan (de wolken zitten dan in de aardschaduw) of te dicht eronder (het is dan te licht); en ten derde moeten de wolken zelf aanwezig zijn. Deze factoren samen maken dat lichtende nachtwolken in Nederland maar op een paar dagen 's zomers goed te zien zijn.

Lichtende nachtwolken zijn niet te voorspellen, dus als je ze wilt zien zul je 's nachts af en toe de noordelijke hemel moeten waarnemen, wanneer het helder is. Het beste is om ongeveer een uur na zonsondergang naar het noordwesten te kijken. Als laag aan de horizon zilverwitte wolken hangen, zijn dat vrijwel zeker lichtende nachtwolken.

Lichtende nachtwolken zien er anders uit dan gewone cirruswolken. Deze wolken steken namelijk donker af tegen de schemering, terwijl lichtende nachtwolken nog volop door de zon beschenen worden. Met de verrekijker zie je ook meer detail in lichtende nachtwolken, terwijl je als je met een verrekijker naar cirrus kijkt, er niet veel meer detail in te zien is dan met het blote oog.

Verschillende vormen van lichtende nachtwolken

Lichtende nachtwolken zien er vaak uit als draderige golven, banden, soms ook een visnetstructuur, wervels of andere complexe vormen. Soms is ook een structuurloos dek te zien. Alle vormen zijn spectaculair om te zien. De wolken bewegen vaak ook zeer snel, meestal west- of zuidwestwaarts. Als je meer over de verschillende verschijningsvormen wilt weten ga dan naar de NLC observers' site.

Fotograferen met film

Voor fotografie van lichtende nachtwolken heb je een redelijk gevoelige film nodig, en korte tijdopnamen, want de wolken bewegen snel. Probeer niet langer dan 10 a 20 seconden per opname te belichten; als je een telelens gebruikt zelfs nog korter. Ik raad je aan 200 ISO of 400 ISO film te gebruiken bij grote diafragma's, natuurlijk met de camera op statief.

Je moet beslist je opnamen "bracketen", dus verscheidene opnamen met verschillende belichtingswaarden maken om er zeker van te zijn dat je tenminste een paar opnamen juist belicht. Gebruik ook verschillende lenzen om wat meer variėteit in je foto's te krijgen. Groothoeklenzen zijn niet zo geschikt, want hoewel ze vaak het hele verschijnsel kunnen afbeelden geven groothoeklenzen vaak lelijke vignettering, tenzij je kleinere diafragma's gebruikt wat weer niet goed mogelijk is in verband met de korte belichtingstijd.

Digitale fotografie

Ik raad je aan een digitale spiegelreflexcamera te gebruiken, of eventueel een digitale compactcamera als je niets beters hebt. Je kunt dan namelijk meteen het resultaat zien. Ook kun je de digitale camera gebruiken voor timelapse (versnelde videoopnamen) door bijvoorbeeld elke minuut een foto te maken en die later als een film af te spelen. Je kunt de digitale camera ook gebruiken om een indicatie te krijgen van de juiste belichting voor film. Geschikte camera's zijn o.a. Nikon's D70 en D70s, en Canon's 300D, 350D, 10D of 20D.

Als je digitale camera veel ruis geeft (hot-pixel ruis) verdient het aanbeveling na afloop van de lichtende nachtwolken een paar donkeropnamen te maken om later via de computer de ruis te verwijderen. Dit scheelt tijd met het niet hoeven maken van donkeropnamen terwijl je aan het fotograferen bent. Je moet dan wel de foto's op het RAW-formaat maken en niet als JPEG.

Opmerkingen

Gebruik altijd een statief en draadontspanner.

Golvingen, wervels en visnetstructuur lenen zich goed om sterk op in te zoomen met een telelens. Houd de belichtingstijd kort.

Sommige lichtende nachtwolken zijn zo fel dat ze schaduwen werpen, en dan werkt waarschijnlijk de lichtmeter van je camera ook nauwkeurig genoeg om daarop te vertrouwen. Met een digitale camera heb je dit probleem trouwens toch niet zo. Houd rekening met de reciprociteitsfout van film; het is verstanding een halve of hele stop te overbelichten.

Lichtende nachtwolken en de lucht eromheen zijn gepolariseerd, maar in dezelfde richting en bovendien niet sterk, dus polarisatiefilters hebben weinig nut. Het is zelfs onverstandig deze filters te gebruiken want ze houden een paar stops licht tegen.

Met een digitale spiegelreflex, laptop en USB-kabel zijn prachtige timelapses te maken van lichtende nachtwolken. Je moet dan wel voor minimaal een uur ofzo de camera niet hoeven te gebruiken voor andere opnamen.