Introductie

Hoe mooi een foto er ook uit kan zien, het is altijd een tweedimensionaal beeld van (vaak) een driedimensionaal object zoals een wolk. Stereo- of dieptefotografie is een techniek waarbij je een paar foto's bekijkt en hierin de diepte ziet. Hierbij worden twee foto's gemaakt met de camera op iets verschillende plaatsen. Door later de foto's tegelijkertijd met beide ogen te bekijken ontstaat zo het dieptebeeld.

Stereofotografie is bij het weer ook mogelijk, en is zelfs aan te raden omdat bijzondere dieptebeelden van wolken kunnen ontstaan. Er is één complicatie: omdat de meeste onderwerpen bij weerfotografie vele kilometers ver weg zijn, ontstaat zeer weinig diepte als je twee foto's maakt met de camera ongeveer de oogafstand verschoven tussen de twee opnamen. Om het effect van diepte toch te verkrijgen moet de camera over een veel grotere afstand verschoven worden.

Bepalen van de effectieve oogafstand

Onze ogen zien goede diepte bij objecten die één tot twee meter van ons verwijderd zijn. Omdat de afstand tussen de ogen ongeveer 6 cm bedraagt bij de meeste mensen, kun je dus stellen dat de verhouding oogafstand:objectafstand ongeveer 1/15 tot 1/30 moet bedragen om sterke maar niet overdreven diepte te zien.

Als je nu een stereofoto van een wolk wilt maken en daarbij sterke diepte zien, is de onderlinge afstand tussen de twee fotolocaties te berekenen als je de afstand tot de wolk weet. Zeg dat die 1 km is. Dan is de ideale "oogafstand" voor de camera 1/15 tot 1/30 km ofwel ongeveer 30 tot 60 meter.

Je moet dus een foto maken, en dan bliksemsnel jezelf enkele tientallen meters verplaatsen en de tweede foto maken. Je moet snel zijn want de wolk beweegt en verandert van vorm.

Stereofotografie

De techniek van stereofotografie is dus vrij simpel. Je moet de verhouding van oogafstand:objectafstand onthouden en schatten hoe ver het object dat je met diepte wilt fotograferen van je verwijderd is.

Je kunt deze techniek met talloze onderwerpen uitproberen. Hieronder volgen een paar opmerkingen:

• Als je de effectieve oogafstand vergroot (dus de twee opnamen met meer onderlinge afstand fotografeert), verhoog je het diepte-effect. Als je de afstand verkleint verlaag je het effect.

• Verplaats jezelf altijd in een richting loodrecht op de richting waarin je het object fotografeert, anders gaat het diepte-effect deels of geheel verloren.

• Voor objecten op grotere afstand dien je de effectieve oogafstand te vergroten. Voor wolken aan de horizon is dit niet nuttig meer, omdat je dan bijvoorbeeld een halve kilometer oogafstand moet gebruiken om de wolk nog met enige diepte te zien. Je kunt jezelf meestal niet over zo'n afstand verplaatsen binnen enkele seconden (een uitzondering hierop staat hieronder beschreven).

• Als het verschijnsel dat je in stereo wilt fotograferen snel veranderlijk is, zoals bijvoorbeeld bliksem, heb je twee camera's nodig die van te voren al met de juiste onderlinge afstand opgesteld staan en op afstand bedienbaar zijn.

• Het stereopaar foto's moet altijd bekeken worden met je linkeroog gericht op de linkerfoto, en je rechteroog op de rechterfoto. Je kunt later bij het bekijken van de foto's meestal niet meer zien welke foto links of rechts is. Leer jezelf daarom een gewoonte aan om bijvoorbeeld altijd de linker foto eerst te maken.

• ALs je in een vliegtuig of in een auto zit, is stereofotografie heel gemakkelijk: je maakt gewoon twee foto's na elkaar, in een richting loodrecht op je bewegingsrichting. In een vliegtuig moet de tijd tussen de opnamen kort zijn, meestal minder dan een seconde, anders wordt de diepte overdreven. Probeer ook de vleugel en andere onderdelen van het vliegtuig buiten beeld te houden. Deze delen lijken anders op de stereofoto oneindig ver weg.

• Halo's, regenbogen, heiligenschijn en dergelijke lenen zich erg goed voor stereofotografie. Zulke lichteffecten laten namelijk een interessant verschijnsel zien: het licht schijnt van oneindig ver weg te komen. Dit komt doordat de positie van alle halo's en andere optische verschijnselen alleen afhankelijk van de positie van de zon en je oog zijn. Omdat de zon vrijwel oneindig ver weg staat en je oog altijd met jezelf meebeweegt, bewegen optische verschijnselen dus ook met je mee en lijken oneindig ver weg.

Er is nog iets dat interessant is om te bestuderen. Kijk naar de foto hierboven en probeer het stereobeeld te zien. Wanneer je dit beeld ziet, moet je proberen de buienwolk op de voorgrond met je vinger aan te raken. Je zult merken dat je hand een flink stuk voor de monitor reikt en niet op het oppervlak van de monitor, omdat je hersenen denken dat het object dichterbij is.

De volgorde is belangrijk!

Zoals gezegd is de volgorde waarin je de foto's maakt belangrijk. Je moet de rechterfoto met je rechteroog bekijken, de linker met je linkeroog. Anders wordt het beeld in diepte omgekeerd: je ziet dan een convex object schijnbaar van binnenuit. Je ziet dus wel diepte, maar op de verkeerde manier.

Als je stereofotografie in het vliegtuig probeert moet je de vliegrichting en je zitplaats noteren. Je kunt op de film later altijd zien welke foto je het eerste maakte. Als je ook weet of je aan stuurboord (rechts) of bakboord (links) in het vliegtuig zat, weet je de volgorde. De eerste foto aan stuurboord is de foto voor het rechteroog; de eerste foto aan bakboord is voor het linkeroog.

Het spreekt vanzelf dat je altijd een raamplaats moet bespreken, ruim (enkele maanden) voordat je vliegt, althans als je geinteresseerd bent in weerfotografie. Mocht je toch geen raamplaats kunnen bemachtigen maar je hebt een plaats aan het gangpad, kun je dikwijls in het vliegtuig zelf met iemand ruilen. De meesten zitten namelijk liever aan een gangpad, zodat ze gemakkelijk kunnen opstaan om rond te lopen of om hun benen te strekken. Als je dus bij het boeken van je vlucht geen raamplaats kunt krijgen, bespreek dan een gangplaats indien mogelijk. Je hebt dan wisselgeld om toch nog te ruilen met iemand!

Het bekijken van stereofoto's

Je kunt stereofoto's op een aantal manieren bekijken om de diepte te zien. Al deze manieren berusten op het feit dat je diepte ziet als je beide ogen vanuit ietwat verschillende richtingen een object zien. Bij het bekijken van een stereopaar foto's moet je linkeroog alleen maar één van beide foto's bekijken, terwijl je rechteroog alleen maar de andere foto bekijkt.

Gekruiste ogen: hierbij kijk je scheel, en kijkt je linkeroog naar de rechterfoto en het rechteroog naar de linkerfoto. Voor sommigen lijkt scheel kijken het gemakkelijkst om stereofoto's te bekijken. De foto's moeten dan wel omgewisseld worden, dus de rechter foto moet links staan. Deze methode geeft gemakkelijk hoofdpijn, en lang scheel kijken is niet iets wat ik je kan aanraden.

Ogen op oneindig gericht: hierbij kijken je ogen in parallelle richting, terwijl je kijkt naar de foto's die hooguit enkele tientallen cm van je vandaan zijn. Je doet dus alsof je naar iets kijkt dat zeer ver weg is, bijvoorbeeld de maan, terwijl je ogen accomoderen (scherpstellen) op een afstand waarop je de foto's ziet. Omdat je ogen gewend zijn op oneindig te accomoderen als ze in parallelle richting kijken, kan deze methode ook wat onwennig zijn. Het beeld is echter veel rustiger en je krijgt geen hoofdpijn. Ik raad je aan om deze methode te gebruiken; alle stereofoto's op deze site hebben bovendien ook de volgorde om ze op deze manier te bekijken.

Om diepte in de stereofoto's te zien (op deze site), ga je ongeveer 50 cm van je monitor af zitten en kijkt naar de scheidingslijn tussen de twee foto's, met beide ogen. De volgende stap, de lastigste, is om vervolgens net te doen alsof je oneindig ver weg kijkt. Je moet dus niet blijven kijken naar de foto's zelf. Na enige oefening is dit zeer gemakkelijk. Terwijl je ogen zich ontspannen (zich meer parallel richten) zul je merken dat twee opvallende punten in de beide foto's langzaam naar elkaar toe bewegen en vervolgens samenvallen. Het zoeken naar twee opvallende punten vooraf is belangrijk, omdat dit je helpt om het stereobeeld te krijgen. Zorg dat de twee punten overlappen. Op het moment dat dit gebeurt ontstaat ineens de diepte. Als je dit beeld eenmaal hebt is het overigens gemakkelijk vast te houden zonder moe te worden of hoofdpijn te krijgen, omdat je ogen zich in een normale staat bevinden (niet scheel of overmatig accomoderend).

Als het je niet meteen lukt om het driedimensionale beeld te krijgen, probeer de methode dan terwijl je dichterbij of verder van de monitor af zit.